Συνηθίζουμε να κάνουμε έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχή «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» σε αντιπαραβολή με την αναρχική αντίληψη ότι ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα και ότι τα μέσα θα πρέπει να προεικονίζουν και να εμπεριέχουν με έναν τρόπο τον σκοπό μας για μια ελεύθερη κοινωνία. Το πιο σύνηθες είναι το παράδειγμα σχετικά με την επιβολή. Ότι δεν υπάρχει περίπτωση να θες να πετύχεις τη χειραφέτηση των ανθρώπων με το ζόρι. «Δε θέλουμε να απελευθερώσουμε τους ανθρώπους, θέλουμε οι άνθρωποι να απελευθερωθούν», γράφει κάπου ο Μαλατέστα. Αυτός ο αυστηρός διαχωρισμός παρεξηγείται πολύ συχνά απ’ όσους μας ακούνε και πολλές φορές μας κατηγορούν για ιδεολογικά κολλήματα ή μας εγκαλούν ότι δε θέλουμε να προχωρήσουν τα πράγματα και μένουμε στην απραξία για χάριν της ιδεολογικής καθαρότητας. Εδώ θα ήθελα να ξεκαθαρίσω το ζήτημα, όσο μπορώ, τόσο για όσους μας παρερμηνεύουν, για εκείνες τις φορές που δεν το λέμε καλά και μας παρερμηνεύουν και άλλο τόσο για τις φορές που μας ερμηνεύουν σωστά και πολλοί σύντροφοι και συντρόφισσες όντως έχουν ιδεολογικές εμμονές με τα μέσα του αγώνα, έχουν ανάγει τα μέσα σε σκοπό,σε έναν ατέρμονο πρακτικισμό .
Ο Μαλατέστα γράφει για το θέμα των μέσων και των σκοπών πολύ καθαρά: «Δεν αρκεί όμως να επιθυμεί κανείς κάτι και να το θέλει πραγματικά, πρέπει να χρησιμοποιεί τα κατάλληλα μέσα για την πραγμάτωσή του. Και τα μέσα αυτά δεν είναι αυθαίρετα: απορρέουν υποχρεωτικά απ’ τους σκοπούς στους οποίους αποβλέπουμε κι απ’ τις συνθήκες στις οποίες αγωνιζόμαστε. Γιατί αν αγνοήσουμε την επιλογή των κατάλληλων μέσων θα πραγματώσουμε άλλους σκοπούς, ίσως μάλιστα εντελώς αντίθετους απ’ αυτούς στους οποίους αποβλέπουμε, και κάτι τέτοιο θα έχει ολοφάνερη και αναπόφευκτη συνέπεια των μέσων που επιλέξαμε. Όποιος ακολουθήσει λάθος δρόμο δεν θα πάει εκεί που θέλει αλλά εκεί που θα τον οδηγήσει ο δρόμος».
Στην πραγματικότητα πάντοτε τα μέσα εμπεριέχουν το σκοπό. Όχι με έναν ντετερμινιστικό τρόπο. Πάντοτε υπάρχουν κάποιες εναλλακτικές επιλογές ανάλογα με το γενικό πλαίσιο, τα χαρακτηριστικά του ίδιου του μέσου (άλλο ένα παλούκι, άλλο μια πυρηνική κεφαλή) και τη χρήση του.
Ας χρησιμοποιήσουμε το εμβληματικό και ταυτόχρονα, ατυχές παράδειγμα της υποτιθέμενης ουδετερότητας των μέσων. Το μαχαίρι. Αν θέλεις να χρησιμοποιήσεις ένα μαχαίρι τότε θα το χρησιμοποιήσεις για να σκίσεις το αντικείμενο σου. Είτε αυτό είναι ψωμί, είτε ανθρώπινο σώμα. Το σκίσιμο ενός υλικού αντικειμένου είναι ο γενικός σκοπός του μαχαιριού. Δεν προσδιορίζεται το αντικείμενο του σκισίματος σε ένα πρώτο επίπεδο. Με τη σημερινή εξειδίκευση, όμως, στο σχεδιασμό του ίδιου του μαχαιριού (του μέσου) έχει αρχίσει να προσδιορίζεται πέρα από το γενικό σκοπό (σκίσιμο) και ο ειδικός σκοπός που αφορά το είδος του αντικειμένου: μαχαίρι για ψωμί, για ψάρι, για φρούτα, για άνθρωπο κτλ. Βλέπουμε ότι τα μέσα προεικονίζουν το σκοπό. Αν μου κάνουν έλεγχο οι μπάτσοι κι έχω μαχαίρι για ψωμί και άπλωμα μαρμελάδας μπορώ εύκολα να τους πείσω ότι πάω όντως για πικ νικ και όχι για να καθαρίσω κανέναν.
Πάντα τα μέσα προεικονίζουν το σκοπό. Αυτό δεν είναι μια αξιακή επιλογή, είναι η πραγματικότητα των μέσων. Τα οποία αλλάζουν και αναπροσαρμόζονται, ξανασχεδιάζονται ανάλογα με...
Tommy Lawson*
Το βιβλίο «The End of Capitalism: The Thought of Henryk Grossman» του Ted Reese έχει ως στόχο να μας εισάγει στις ιδέες και τη ζωή του Henryk Grossman, ενός σημαντικού, αν και ελάχιστα γνωστού μαρξιστή οικονομολόγου.
Ο Grossman, γεννημένος στην Πολωνία οικονομολόγος, έγραψε το έργο «The Law of Accumulation and Breakdown of the Capitalist System, a study in Marxian crisis theory» («Ο νόμος της συσσώρευσης και της κατάρρευσης του καπιταλιστικού συστήματος, μια μελέτη στη μαρξική θεωρία της κρίσης»). Αν και στο έργο του αυτό τάσσεται υπέρ των μαρξιστικών αυτών απόψεις οι οποίες απορροφήθηκαν από τα πάλαι ποτέ...
Ξετυλίγοντας την σκέψη μας, ας υποθέσουμε κατ’ αρχάς πως έχεις σπουδάσει μια επιστήμη. Ας πούμε ότι μόλις τέλειωσες την ιατρική. Αύριο ένας φτωχοντυμένος άνθρωπος θα έρθει να σε παρακαλέσει να επισκεφτείς μια άρρωστη γυναίκα. Θα σε οδηγήσει σ’ ένα από εκείνα τα σοκάκια που είναι τόσο στενά ώστε όταν σι γείτονες δίνουν τα χέρια σχεδόν αγγίζουν τα κεφάλια των περαστικών. Μπαίνοντας στην αυλή θα σε τυλίξει η μπόχα απ’ την μούχλα και την υγρασία· με το φως ενός φαναριού που τρεμουλιάζει, θ’ ανέβεις δύο, τρεις, τέσσερις, πέντε θεοβρώμικες σκάλες και να ‘σαι μέσα σ’ ένα σκοτεινό, παγωμένο δωμάτιο όπου...
Στο κτήριο της Ελληνικής κοινότητας της Μελβούρνης στις 18/07/2019
Με τον Ελευθεριακό στο Αυτοδιαχειριζόμενο Στέκι Πέρασμα, 22/01/2018