Βρυξέλλες, 4 Δεκ. 1901.
Aλληλογρ. III:238-240.
Αγαπητοί σύντροφοι,
Έχουμε μια βαθιά ριζωμένη συνήθεια να μεγαλοποιούμε τόσο τις δυνάμεις μας όσο και τις αδυναμίες μας. Κατά τη διάρκεια επαναστατικών περιόδων, φαίνεται πως οι περισσότερο μικρές μας ενέργειες έχουν ανυπολόγιστα μεγάλες συνέπειες. Απ’ την άλλη πλευρά, σε περιόδους στασιμότητας, αν και μπορεί να είμαστε εξολοκλήρου αφιερωμένοι στο έργο μας, όλη η ζωή μας φαίνεται άγονη και άχρηστη, και μπορεί ακόμη να αισθανόμαστε παρασυρμένοι απ’ τους ανέμους της αντίδρασης.
Τί πρέπει να κάνουμε τότε προκειμένου να διατηρήσουμε το πνευματικό μας σθένος, την ηθική μας ενέργεια, και την πίστη μας στον καλόν αγώνα;
Έρχεστε σε μένα ελπίζοντας να αξιοποιήσετε την πολύχρονη εμπειρία μου με τους ανθρώπους και τα πράγματα. Έτσι, ως μεγαλύτερος σας δίνω την εξής συμβουλή:
Μην φιλονικείτε ή ασχολήστε με προσωπικές επιθέσεις. Ακούστε τα επιχειρήματα των άλλων ανθρώπων προτού παρουσιάσετε τα δικά σας. Μάθετε πώς να παραμένετε σιωπηλοί και να σκέφτεστε. Μην προσπαθείτε να κερδίσετε σε μια λογομαχία εις βάρος της δικής σας ειλικρίνειας.
Μελετάτε με διακριτικότητα και επιμονή. Ο μεγάλος ενθουσιασμός και η αφοσίωση που φτάνει στο σημείο να διακινδυνεύεται η ζωή κάποιου δεν είναι οι μόνοι τρόποι για να υπηρετείς μια υπόθεση. Είναι ευκολότερο να θυσιαστεί η ζωή κάποιου απ’ το να γίνει όλη του η ζωή ένα μάθημα για τους άλλους. Η συνειδητή επαναστατικότητα δεν είναι μόνο ενός ανθρώπου μόνο συναίσθημα, αλλά και λογικής, για την οποία κάθε προσπάθεια να προωθήσουμε τη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη στηρίζεται σε λεπτομερή γνώση και σε εκτενή κατανόηση της ιστορίας, της κοινωνιολογίας, και της βιολογίας. Ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να ενσωματώσει τις προσωπικές του ιδέες στο ευρύτερο πλαίσιο των ανθρωπιστικών επιστημών, και κρατιέται στον αγώνα απ’ την τεράστια δύναμη που κερδίζει μέσα απ’ την πλατιά του γνώση.
Αποφύγετε την υπερεξιδίκευση. Oύτε με τις πατρίδες ούτε με τα κόμματα (ni aux patries aux partis). Μην είστε ούτε Ρώσοι, Πολωνοί ούτε Σλάβοι. Να είστε μάλλον, άνθρωποι της αλήθειας, απαλλαγμένοι από κάθε σκέψη ιδιαίτερων συμφερόντων, και από σπεκουλαδόρικες ιδέες σχετικά με τη φύση των ανθρώπων, είτε Κινέζων, Αφρικανών, είτε Ευρωπαίων. Ο πατριώτης καταλήγει πάντοτε να μισεί τον ξένο, και χάνει την αίσθηση της δικαιοσύνης που άναψε κάποτε τον ενθουσιασμό του.
Μακριά από κάθε είδους αφεντικά, ηγέτες, και εκείνους που αντιμετωπίζουν τη γλώσσα σαν να ήταν Αγία Γραφή. Απορρίψτε τέτοια ειδωλολατρία και δώστε αξία στα λόγια ακόμη και των πιο στενών σας φίλων ή του σοφότερου καθηγητή μονάχα για την αλήθεια που θα βρείτε σ’ αυτούς. Αν, αφού έχετε ακούσει, έχετε ακόμα κάποιες αμφιβολίες, στραφείτε μέσα σας και επανεξετάστε το θέμα προτού πάρετε την τελική απόφαση.
Έτσι θα πρέπει να απορρίψετε κάθε αυθεντία, αλλά και να τρέφετε ένα βαθύ σεβασμό για όλες τις ειλικρινείς πεποιθήσεις. Ζήστε τη δικιά σας ζωή, αλλά επιτρέψτε και στους άλλους την απόλυτη ελευθερία να ζήσουν τις δικές τους.
Αν ριχτείτε στη σύγκρουση για να θυσιάσετε τον εαυτό σας για λογαριασμό των ταπεινωμένων και των καταπιεσμένων, αυτό είναι ένα πολύ καλό πράγμα, σύντροφοί μου. Αντιμετωπίστε το θάνατο αρχοντικά. Αν προτιμάτε να αναλάβετε αργή και υπομονετική δουλειά για λογαριασμό ενός καλύτερου μέλλοντος, αυτό είναι ακόμα καλύτερο πράγμα. Κάντε το στόχο της κάθε στιγμής μιας γενναιόδωρης ζωής. Αλλά αν επιλέξετε να παραμείνετε φτωχοί μεταξύ των φτωχών, εν πλήρη αλληλεγγύη μ’ εκείνους που υποφέρουν, ας λάμψει η ζωή σας σαν ευεργετικό φως, ένα τέλειο παράδειγμα, ένα καρποφόρο μάθημα για όλους!
Γειά σας, σύντροφοι.
Ελιζέ Ρεκλύ
